به نقل از «ایسنا»

تجلی قربان در اشعار کلاسیک فارسی

تاریخ انتشار: ۳۱ تیر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۵۹۴۶۹۴

ایسنا/خراسان رضوی یک پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی با اشاره به این‌که قصاید تجلی‌گاه روایت عید قربان است، نمودهای گوناگون داستان حضرت اسماعیل و حضرت ابراهیم در اشعار و سبک‌های مختلف ادبیات فارسی را تشریح کرد.

فرزاد قائمی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به کارکرد آیین قربانی کردن در فرهنگ ایرانی، اظهار کرد: اصولاً سنت‌ها و آیین‌ها در دو بخش ملی و دینی نمود پررنگی داشته‌اند، به گونه‌ای که می‌توان اشعار غنایی و به ویژه قصاید را تجلی‌گاه این آیین‌ها بیان کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

قصیده نوعی شعر مناسبتی بوده و برای ارائه در مراسمی خاص مانند بزم، سوگ و رزم سروده می‌شده است. گاهی نقادانی مانند ملک‌الشعرا این اشعار را نقد می‌کرده‌اند و حاکمان به واسطه نقد ناقدان به شاعران صله می‌دادند.

وی ادامه داد: به این ترتیب شاعران در اشعار مناسبتی توصیف‌هایی از آیین‌ها را بیان می‌کردند، لذا اولین حضور سنت‌های ملی و دینی در اشعار فارسی، در قصاید دیده می‌شود، به طوری که نخستین نمودهای عید قربان نیز در قصاید پارسی شکل گرفته است. بر این اساس شاعران در سرودن قصاید رویکردی توصیفی داشتند و به تبع شاعران عمدتاً از تخیل خود برای تشبیهات مرکب و تصاویر تلفیقی بهره می‌جستند تا موقعیت‌های مربوط به موضوع اشعار را به تلمیحات مرتبط با عید قربان نسبت دهند.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه میان شاعران قصیده‌سرا خلاقانه‌ترین تشبیهات در آثار خاقانی دیده می‌شود، عنوان کرد: شاید بتوان این شاعر را از جمله برترین شاعران قصیده‌سرا نامید. به عنوان مثال خاقانی شعر «بامدادان نفس حیوان کرده قربان در منی/ لیک قربان خواص از نفس انسان دیده‌اند/ بهر قربان چنین کعبه عجب نیست که من/ عید را صورت قربان به خراسان یابم/ خون قربان رفته در زیر زمین تا پشت گاو/ گاو بالای زمین از بهر قربان آمده» را در خصوص عید قربان سروده است.

قائمی افزود: با توجه به این شعر می‌توان به ارادت ویژه خاقانی نسبت به خراسان پی برد. در واقع شاعر در این شعر تصویری مرکب از عید قربان، کعبه و آرزوی سفر به خراسان خلق کرده و از زمینه‌های اساطیری قربانی نیز بهره می‌گیرد. همانطور که می‌دانید قربانی کردن، سنت بسیار مهمی است که ریشه در سنت‌های ابتدایی قربانی انسان در فرهنگ‌های نخستین دارد که این آیین در فرهنگ‌های دینی، به قربانی حیواناتی برای خدای واحد اصلاح شده است. به تعبیری دیگر قربانی کردن حیوانات، نوعی اصلاح در ادیان توحیدی نسبت به آیین غیر انسانی قربانی انسان برای خدایان در آیین‌های شرک محسوب می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: دومین و بهترین جلوه از ادبیات کلاسیک فارسی، در اشعار شاعران عارف‌مسلک تجلی پیدا می‌کند. به عنوان مثال سنایی غزنوی در بزرگترین اثر خود به نام «حدیقة‌الحقیقة و شریعة‌الطریقة» و همچنین دیوان خود، تصاویر بسیار زیادی از عید قربان را آفریده است. شاعر در این اشعار به وسیله عید قربان، زمینه تلمیحی عید و جنبه روایی داستان قربانی کردن حضرت اسماعیل به دست حضرت ابراهیم را ایجاد می‌کند.

این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی اضافه کرد: داستان عید قربان، تقابل عشق به خداوند و عشق به فرزند را نشان می‌دهد به شکلی که حضرت ابراهیم(ع) به سبب بندگی و عشق به خداوند از جان فرزند خود می‌گذرد و خداوند مانع ایثار و از خودگذشتگی حضرت ابراهیم(ع) شده و گوسفندی را برای قربانی نزد ابراهیم می‌فرستد. از این رو این تصویر زمینه بسیار غنی برای اشعار عرفانی را به وجود آورده است.

قائمی تصریح کرد: به این ترتیب سنایی اشعار «مرد بی‌حاصل نیابد یار با تحصیل را/ جان ابراهیم باید عشق اسماعیل را»، «ورت باید که سنگ کعبه سازی/ چو اسماعیل فرمان پدر کن» و «دست ابراهیم باید بر سر کوی وفا/ تا نبرد تیغ بران حلق اسماعیل را» و بیت «هر دم آرد پدید زمزم و نیل/ دست او همچو پای اسماعیل» در حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة را در زمینه داستان حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل سروده است.

وی با اشاره به این‌که تصاویر عید قربان در سبک عراقی که اوج تبلور عرفان در شعر کلاسیک فارسی است، بسیار دیده می‌شود، خاطرنشان کرد: اشعار شاعرانی مانند عطار، عراقی، سیف فرقانی، مولانا، جامی، خواجوی کرمانی و... نمونه‌هایی از تلفیق شعر عرفانی فارسی و تصاویر مربوط به عید قربان هستند.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: با توجه به شهرت داستان حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل، تکرار روایت آنان چندان نمودی نخواهد داشت در نتیجه در اغلب موارد به عنوان تلمیح مورد استفاده قرار می‌گیرد، لذا در اشعار عرفانی عمدتاً موضوع ایثار و فداکاری موجود در سنت قربانی و رابطه میان ابراهیم و خداوند مورد استفاده و توجه قرار می‌گیرد.

قائمی گفت: در این راستا مولانا اشعار «چو اسماعیل پیش او بنوشم زخم نیش او/ خلیلم را خریدارم چه گر قصد ستم دارد»، «جان ابراهیم مجنون گشت اندر شوق او/ تیغ را بر حلق اسماعیل و اسحق می‌زند»، «چو اسماعیل قربان شو در این عشق/ که شب قربان شود پیوسته در روز» و «بدیدم عقل کل را من نهاده ذبح بر گردن/ بگفتم پیش این پرفن چو اسماعیل چون رامی» را سروده است.

وی اظهار کرد: معمولاً اسماعیل و ابراهیم، نمادی از قربان شدن عاشق در راه معشوق و نماد فنا در راه وصال الهی است. با توجه به اینکه در عرفان عشق و وصال از مسیر طریقت و فنا می‌گذرد، ابراهیم و اسماعیل بهترین نمونه‌ها برای تصویرسازی عشق الهی هستند. مولانا در دیوان شمس خود نمودهای زیباتری از عید قربان را نسبت به مثنوی بیان می‌کند.

این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: در سبک‌های دیگر شعر فارسی مانند سبک هندی و شاعران معاصر نیز تصاویر زیبایی با مضمون عید قربان خلق شده است. معمولاً عید قربان در شعر صائب، زمینه‌ای برای خلق تمثیل‌های پندآموز ایجاد می‌کند. به گونه‌ای که صائب اشعار «مزد تسلیم است دارد عشق اگر قربانی/ گشت چون تسلیم اسماعیل، قربانی رسید»، «هست اسماعیل یک قربانی لاغر ترا/ کز نم خونش نکردی لاله‌گون روی زمین» و «صبر کن مانند اسماعیل زیر تیغ تیز/ تا فدا آرد برایت جبرئیل از کردگار» را در خصوص عید قربان سروده است.

قائمی خاطرنشان کرد: محتشم کاشانی نیز که اشعار مدیحانه‌ او در وصف اهل بیت(ع) بسیار مشهور است بیت «روان‌کننده به هنگام ذبح اسماعیل/ بشیر حکم که گردد برنده نابرا» را در این زمینه سروده است.

وی اضافه کرد: میان شاعران مکتب بازگشت نیز بهترین نمودهای عید قربان در آثار قاآنی دیده می‌شود. به عنوان مثال اشعار «روان فدای خلیلی نما چو اسماعیل/ ورت زمانه چو ابلیس سنگسار کند»، «لحن اسماعیل آشوبی که در دستان کند/ کافرم چنگیز اگر با جیش ترکستان کند» و «او گر اسماعیل مردم را چرا قربان کند/ گر خلیل صادقی ای دل درین دعوی بکوش/ لحن اسماعیل و رویش آفت چشمست و گوش/ آن برد از چشم خواب و این برد از گوش هوش» نمونه‌ای از آثار این شاعر قاجاری است.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: استانی فرهنگی و هنری عيد قربان حضرت اسماعیل حضرت ابراهیم ادبیات فارسی قربانی کردن دیده می شود عید قربان آیین ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۵۹۴۶۹۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (7 اردیبهشت)

صنما با غم عشق تو چه تدبیر کنم
تا به کی در غم تو ناله شبگیر کنم

دل دیوانه از آن شد که نصیحت شنود
مگرش هم ز سر زلف تو زنجیر کنم

آن چه در مدت هجر تو کشیدم هیهات
در یکی نامه محال است که تحریر کنم

با سر زلف تو مجموع پریشانی خود
کو مجالی که سراسر همه تقریر کنم

آن زمان کآرزوی دیدن جانم باشد
در نظر نقش رخ خوب تو تصویر کنم

گر بدانم که وصال تو بدین دست دهد
دین و دل را همه دربازم و توفیر کنم

دور شو از برم ای واعظ و بیهوده مگوی
من نه آنم که دگر گوش به تزویر کنم

نیست امید صلاحی ز فساد حافظ
چون که تقدیر چنین است چه تدبیر کنم

تفسیر :

تاکنون رنج و درد زیادی را تحمل کرده اید، در برابر سختی های آینده همچنان صبور بوده و از یاس و ناامیدی برحذر باشید. به تلاش خود ادامه دهید و در مقابل فریب و دورویی افراد بدخواه شکیبایی به خرج داده و نهراسید.

برای رسیدن به نیت دل باید اختیار زندگی خود را به دست بگیرید و از بی خیالی دوری کنید تا سرنوشت خود را بسازید. هرآنچه بکارید همان را درو خواهید کرد.

زندگی نامه حافظ

حافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و به‌همراه مادرش زندگی سختی را سپری می‌کرد. گفته می‌شود او در اوقات فراغت خود به مکتب‌خانه‌ای که نزدیک نانوایی بود می‌رفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت می‌کرد و نیز‌زمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا می‌پرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.

این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را به‌طور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی  شرکت می‌کرد و به همین خاطر به اکثر دانش‌های زمان خود مسلط بود.

حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش می‌کرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگ‌ترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردم‌فریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار به‌ویژه غزلیات بسیار زیبا و معنی‌داری سروده است که نیز‌اکنون پس از گذشت قرن‌ها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامش‌بخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات می‌شود.

حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیده‌اند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را به‌دلیل شیرین زبانی معشوقه‌اش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقه‌اش، ۴۰ شبانه روز را به‌طور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زنده‌داری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو می‌کنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمه‌کاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.

در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار می‌شود.

 

آثار حافظ

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی به‌طور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود می‌پرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابل‌توجه و تامل‌برانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبان‌های دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزل‌سرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیت‌های او بسیار درخشان و تماشایی است.

شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهم‌ترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن می‌خواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن می‌کند؛ به‌گونه‌ای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شده‌اند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفته‌ها به کمک زبان طنز بیان شود.

کانال عصر ایران در تلگرام